Over vrije radicalen, antioxidanten en ouder worden

Vrije radicalen en antioxidanten, wie kent ze niet? Het zijn populaire termen waar we in vlagen veel over horen, met name door de voedingssupplementen- en beautyindustrie. Door de hypes rondom deze stoffen weten we inmiddels dat vrije radicalen schadelijk zijn voor ons lichaam en dat antioxidanten (de goeierikken) korte metten maken met die foute vrije radicalen. Vrije radicalen worden in verband gebracht met snellere veroudering vanwege de schade die ze toebrengen aan weefsels en DNA. Maar hoe werkt het nou allemaal precies, hoe groot is die rol van antioxidanten en vrije radicalen eigenlijk? En nog belangrijker wat kunnen we zelf met deze kennis?

Ik praat erover met David van Bodegom, arts en hoogleraar Vitaliteit aan de Leyden Academy on Vitality and Ageing.

Laten we bij het begin beginnen, wat zijn vrije radicalen precies?
Van Bodegom: ‘Om te kunnen bewegen, denken en onszelf warm te houden hebben we energie nodig. Die energie wordt geproduceerd door de mitochondriën in ons lichaam, de energiefabriekjes in onze cellen. We hebben er voeding in de vorm van eiwitten, koolhydraten en vetten voor nodig én zuurstof. Bij deze verbranding komen bijproducten vrij die vrije radicalen heten. Vergelijk het met een kolencentrale, waarbij door middel van zuurstof kolen verbrand worden. Daarbij komt energie vrij maar ook co2 en andere schadelijke stoffen die via de schoorsteen worden afgevoerd. Dat gebeurt ook in ons lichaam. De schadelijke stoffen die vrijkomen – de vrije radicalen- kunnen makkelijk een reactie aangaan met andere moleculen en zo schade aanbrengen aan de cel. Het is dus een natuurlijk proces waar niet veel aan te doen valt. Gelukkig beschikt ons lichaam op heel veel fronten over reparatiesystemen. Zo wordt schade aan het dna gerepareerd door herstelenzymen en kunnen vrije radicalen onschadelijk gemaakt worden door antioxidanten. Het zijn stofjes in een cel die vrije radicalen neutraliseren. Echter, onze eigen herstelsystemen werken nooit helemaal perfect. Zo kan het lichaam een wondje genezen maar er blijft altijd een klein littekentje achter. Op deze manier zullen vrije radicalen altijd lichte schade achterlaten. Hoe meer vrije radicalen hoe meer schade, hoe sneller we slijten en dus verouderen.’

Hebben we zelf geen invloed op dit slijtage proces?
‘Jazeker wel. Vrije radicalen kunnen ook van buitenaf tot ons komen door bijvoorbeeld, sigarettenrook, luchtvervuiling en gifstoffen. Ze zitten ook in het voedsel wat je eet en de lucht die je inademt. Als je je veel blootstelt aan schadelijke stoffen en daarbij ook nog eens ongezond eet komen er te veel vrije radicalen in het lichaam en beschikt het lichaam over te weinig antioxidanten om de schade te herstellen. Deze schade aan cellen en weefsels zorgen dan voor snellere slijtage. Met andere woorden, het verouderingsproces gaat sneller. Als je eet zoals je zou moeten eten met twee stuks fruit en 250 gram groente en je je niet teveel blootstelt aan schadelijke stoffen, krijg je voldoende antioxidanten binnen om de vrije radicalen die vrijkomen bij de verbranding weg te vangen.’

Helpen voedingssupplementen met antioxidanten?
‘Er is een tijd geweest dat we dachten dat je door het slikken van extra antioxidanten, zoals vitamine E, Zink, vitamine C of selenium, nog meer vrije radicalen onschadelijk zou kunnen maken. Uit onderzoek blijkt dat dat niet het geval is. Integendeel, het slikken van hoge dosering antioxidanten kan soms nadelige effecten hebben. Vrije radicalen in het lichaam zijn namelijk niet alleen maar slecht. Ze worden ook bewust door het lichaam ingezet bij infecties om bacteriën te doden. Ook spelen ze een rol bij de bescherming tegen kanker. Als een cel niet meer goed functioneert kan die door vrije radicalen onschadelijk gemaakt worden zodat hij niet uit kan uitgroeien tot kwaadaardige kanker. Als deze vrije radicalen door de antioxidanten weggenomen worden verliest het lichaam deze beschermende werking. Zo hebben rokers meer kans op longkanker als ze veel antioxidanten slikken. Ook wordt de werking van chemotherapie en bestraling minder als je veel antioxidanten slikt. De gezondheidsraad raadt het dan ook af om hoge doseringen antioxidanten in supplementvorm te slikken. Het eten van veel groente en fruit kan geen kwaad. We eten over het algemeen juist veel te weinig groente en fruit. (nog geen 134 gram gemiddeld per dag, red.)

Wat kunnen we nog meer doen dan gezond eten en niet roken om de vorming van vrije radicalen tegen te gaan?
‘Bewegen is natuurlijk voor alles goed, maar lang intensief sporten zoals een marathon lopen, vraagt om wel heel veel energie wat ervoor zorgt dat er veel vrije radicalen vrijkomen. Ook is overgewicht niet goed. Overgewicht zorgt voor een lichte ontstekingsreactie waardoor er meer vrije radicalen aangemaakt worden. Veroudering is uiteindelijk niet te voorkomen, maar wij kunnen veel langer gezond en vitaal blijven als we niet roken, veel groente en fruit eten, kleurrijk eten, elke dag bewegen en zorgen voor een gezond gewicht.’

Voeding met veel antioxidanten

Antioxidanten is een verzamelnaam voor de vitamines E en C, bètacaroteen het lichaamseigen glutathion, de spoorelementen seleen en zink en bioactieve stoffen, zoals flavonoïden uit groente en fruit.
Ze zitten vooral in:

Bessen. Vooral veenbessen, bramen, aardbeien, frambozen, bosbessen en gojibessen zijn erg rijk aan antioxidanten
Koffie en thee.
Pure chocolade
Rode wijn
Specerijen en gedroogde kruiden.
Zongedroogde tomaten
Noten en zaden.

Antioxidanten en beautyproducten

Net zoals vrije radicalen elders in het lichaam schade aanrichten, doen ze ook in de huid, ons grootste orgaan. Fijne lijntjes en rimpels, pigmentschade, gevoeligheid en irritatie en onzuiverheden zijn vooral het gevolg van vrije radicalen door roken, zon, chemicaliën en luchtverontreiniging. Kunnen we daar iets tegen doen? Ja. De antioxidanten in ons lichaam kunnen ons enigszins beschermen tegen oxidatieve stress, zoals de schade als gevolg van vrije radicalen wordt genoemd. En hoe zit het met crèmes met antioxidanten. Helpen die ook?

Huidverzorgingsdeskundige dr. Jetske Ultee legt het uit:

‘Zonder twijfel kan ik zeggen dat er voldoende wetenschappelijk bewijs is dat de antioxidanten die ook in cosmeticaproducten toegepast worden, in staat zijn vrije radicalen weg te vangen. Mits ze natuurlijk wel op de juiste manier en in de juiste hoeveelheid toegevoegd zijn aan je crème of serum. Dan hebben we het over antioxidanten als vitamine C (Ascorbic acid), Vitamine E (Tocopherol), Vitamine A (b.v. retinol of retinyl palmitate) en CoQ10. Het ligt natuurlijk helemaal aan de antioxidant die gebruikt wordt, maar je kan in ieder geval een paar dingen alvast checken:

Antioxidanten zijn heel gevoelig voor licht en zuurstof. Het heeft dus totaal geen zin om deze stoffen in een potje met schroefdop te stoppen. Zoek dus naar een product in een luchtdichte verpakking met een pompje bijvoorbeeld.
Antioxidanten werken het beste als er meerdere gecombineerd zijn in een product: dan versterken ze elkaars werking. Zoek dus een product waar meer dan één antioxidant in zit.
Het verschilt per antioxidant, maar aan een percentage van 0,00001% heb je niet zoveel. Zorg ervoor dat er altijd in ieder geval een paar in het eerste gedeelte van de ingrediëntenlijst op de verpakking staan. Dan zit er genoeg in je product! En als de bovenstaande voorwaarden ook kloppen, dan is de kans groot dat je een effectief product in handen hebt.

Dit artikel heb ik eerder geschreven voor het tijdschrift NOUVEAU

Wil je zeker weten dat je niks mist van BLOW? Abonneer je dan op de gratis nieuwsbrief.