Nieuwe wetenschappelijke inzichten over relatie tussen darmbacteriën en hersenen

De laatste tien jaar is er veel onderzoek gedaan naar de relatie tussen darmbacteriën en hersenen. Waar er eerst vermoedens waren, is het inmiddels wetenschappelijk bewezen dat de bacteriën in de darmen direct communiceren met de hersenen en van grote invloed zijn op het functioneren van het brein. Deze communicatie tussen de hersenen en de darmen wordt ook wel de hersen-darm as genoemd. Maar wat kunnen we precies met deze wetenschap? Betekent het dat we depressies, stress en slapeloosheid kunnen verminderen door beter voor onze darmen te zorgen? En zo ja, hoe dan? Zijn er middelen of nieuwe oplossingen voor het gezond houden van ons microbiota?

Al deze vragen werden beantwoord tijdens een online symposium waarin 4 gerenommeerde wetenschappers aan het woord kwamen die elk vanuit hun eigen discipline onderzoek doen naar de invloed van darmbacteriën op onze (geestelijke) gezondheid. Een unieke bijeenkomst waar ik op uitnodiging van Yakult, die het geheel organiseerde, bij aanwezig mocht zijn. Voor degenen die geïnteresseerd zijn in het laatste nieuws over de relatie tussen darmbacteriën en onze gezondheid deel ik hierbij graag de hoogtepunten.

De bio-informaticus

Professor Jeroen Raes is bio-informaticus verbonden aan de Katholieke Universiteit Leuven en het Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB).  Hij ontdekte samen met een internationaal consortium dat de mensheid te verdelen valt in 4 types naargelang zijn darmflora, ongeacht ras of eetgewoonten. Zijn ultieme doel is om ziekten gerelateerd aan een verstoring in de darmflora, zoals kanker, auto-immuunziekten en bepaalde infecties, beter te begrijpen en misschien zelfs te behandelen. Om deze reden richtte Raes het Vlaams Darmflora-Project op. Vrijwilligers doneren daarin poepmonsters om hem te helpen met zijn onderzoek.

De nieuwste ontdekking op het gebied van de hersen-darm as
Mensen die bepaalde darmbacteriën niet hebben, hebben een grotere kans om depressief te zijn. Dat blijkt uit de meest omvangrijke studie die gedaan is naar het verband tussen onze darmflora en geestelijke gezondheid. Het Leuvense team stelde vast dat twee soorten bacteriën, Dialister en Coprococcus, minder vaak voorkomen bij mensen die meldden dat ze depressief zijn. Uit een tweede onderzoek met een groep van meer dan duizend vrijwilligers uit Nederland bleek hetzelfde resultaat.
De vondst betekent niet noodzakelijkerwijs dat het ontbreken van deze darmbacteriën een depressie veroorzaakt. ‘Om vast te stellen of er een oorzaak-gevolgrelatie is, moeten we deze bacteriën aan muizen met een vorm van depressie geven,’ zegt Raes. Dat gebeurt dan via fecale transplantatie. Als de bacteriën een rol blijken te spelen in het voorkomen van depressie, dan zou dat kunnen zijn doordat beide microben de ontstekingsremmende stof butyraat maken. Butyraat heeft ontstekingsremmende eigenschappen waarvan bekend is dat het de barrièrefunctie herstelt en verbetert. Om butyraat te produceren heeft de microbiota vezelrijk voedsel nodig. Vetrijke, eiwitrijke en koolhydraatarme diëten daarentegen voorkomen juist dat de darm butyraat maakt.

Praktisch betekent dit:
Zolang we nog geen op maat gemaakte bacteriën kunnen slikken of in de darm kunnen brengen is het van belang om zo vezelrijk mogelijk te eten.

De neurowetenschapper

Professor Ted Dinan is neurowetenschapper en emeritus hoogleraar psychiatrie aan de University College Cork en hoofdonderzoeker bij APC Microbiome Ireland Zijn belangrijkste onderzoeksgebied is de rol van de darmmicrobiota bij stressgerelateerde aandoeningen.
Hij bedacht de term psychobiotica, die wordt gebruikt om probiotica te beschrijven die geestelijke gezondheidsvoordelen opleveren bij patiënten met ziekten zoals Prikkelbaar darmsyndroom, depressie en chronische vermoeidheid.

De nieuwste ontdekking op het gebied van de hersen-darm as
Professor Dinan ontdekte dat veel van zijn patiënten die aan een depressie lijden ongezond aten in de vorm van sterk bewerkt voedsel of fastfood. Voeding die volgens hem ontstekingsbevorderend werkt. Bij nader onderzoek onder zijn depressieve patiënten bleek dat ze minder en minder diverse microbiota hadden dan een gezonde controle groep. Daarmee toonde hij aan dat de diversiteit van het microbioom direct van invloed is op de gezondheid van het brein.

Bij een ander dubbelblind onderzoek tijdens twee examenperioden kregen studenten ofwel een psychobioticum toegediend -in poedervorm gemengd in een toetje- of een placebo. De groep die het psychobioticum nam, gaf aan zich minder gestrest te voelen. De uitkomst werd bevestigd door hun speeksel dat minder van het stresshormoon cortisol bevatte. De studenten rapporteerden ook een betere slaap.

Praktisch betekent dit:
Verschillende soorten probiotica lijken gunstige effecten te hebben op depressies en angsten. “Welke dosis het meest aangewezen is, weten we nog niet” zegt Dinan. “Vermoedelijk is dat ook individueel verschillend maar daarvoor zijn meer studies nodig”. Tot die tijd is het aan te raden om veel vaker gefermenteerde voeding tot je te nemen. Die vormen een ideale bron van probiotica en dus ook psychobiotica. Hoe meer variatie, hoe beter. Op die manier krijg je een waaier aan gunstige probiotica binnen. De supermarkten liggen vol met gefermenteerde producten zoals kombucha, kefir, kimchi of Griekse yoghurt. Deze voeding werkt bovendien ontstekingsremmend.

De gastro-enteroloog

Professor Robert Brummer is hoogleraar gastro-enterologie verbonden aan de Zweedse Örebro Universiteit waar hij een eigen onderzoekscentrum heeft dat gespecialiseerd is in de relatie tussen voeding, darmen en hersenen.

De nieuwste ontdekking op het gebied van de hersen-darm as
Professor Robert Brummer onderzocht hoe de darm en darmbacteriën met de hersenen ‘praten’. De darm barrière blijkt een belangrijke rol te spelen bij deze communicatie. De darm barrière is een semi-doorlaatbare wand die voedingsstoffen doorlaat die door de darmen worden geproduceerd, maar voorkomt dat potentieel schadelijke stoffen erdoorheen komen. Problemen treden op als de barrière beschadigd of ontstoken is met aandoeningen zoals het prikkelbare darmsyndroom. De communicatie tussen hersenen en darm verloopt ook via chemische boodschappers die neurotransmitters worden genoemd, zoals dopamine en serotonine. Serotonine wordt ook wel het gelukshormoon genoemd. Slechts 3% van serotonine bevindt zich in de hersenen, terwijl 95% zich in de darmen bevindt! Serotonine zelf kan de bloed-hersenbarrière niet passeren. Maar tryptofaan, een essentieel aminozuur dat bijvoorbeeld in bananen, chocola en spinazie zit kan wel door de bloed-hersenbarrière gaan, waar het de hersenen helpt serotonine aan te maken. Als je veel laaggradige ontstekingen hebt in je lichaam, bijvoorbeeld in de darmen of de lever dan wordt het vermogen van het lichaam om tryptofaan om te zetten in serotonine minder. Dit kan leiden tot depressie. En andersom geldt ook: stress maakt je vatbaar voor ontstekingen. Het is een vicieuze cirkel.

Praktisch betekent dit:
Eet voedsel dat laaggradige ontstekingen afremt. Ontstekingsremmende voeding is volwaardige voeding met vooral pure en onbewerkte ingrediënten. Dat is allereerst vette vis vanwege de omega 3 vetzuren maar ook veel groente, volkoren granen, vezelrijke peulvruchten en bessen. Dit anti-inflammatoire voedsel heeft daarnaast direct een positief effect op de microbiota in je darmen en daarmee ook op de hersenen. Je darmflora kan uit balans raken door ongezonde voeding, medicijngebruik, denk aan antibiotica, maar ook aan maagzuurremmers.”

De immunoloog

Professor Eric Claassen is immunoloog en werkt al meer dan dertig jaar aan innovatie in voeding en darmgezondheid. Hij was de moderator van dit symposium en besprak niet zijn eigen studies maar benadrukte nogmaals het belang van een aantal zaken:

• Gefermenteerd voedsel is belangrijk om de diversiteit van het microbioom te verbeteren. Het verkleint het risico op hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk, diabetes, obesitas en ontstekingen. Tevens wordt het eten van gefermenteerd voedsel in verband gebracht met een beter gewichtsbeheer, verbeterde stemming en hersenactiviteit, verhoogde botgezondheid, beter herstel na inspanning en verbeterde slaap.
• Speciale aandacht vroeg hij ook voor de groenten die rijk zijn aan de prebiotische vezels De galacto-oligosacchariden en de fructo-oligosacchariden. Deze vezels kunnen de groei van goede bacteriën bevorderen. Groenten die rijk zijn aan GOS/FOS zijn witlof, artisjok, prei, knoflook, asperges en schorseneren.
• We horen veel over het mediterrane dieet, maar moeten ook kijken naar het Noorse dieet. Het Scandinavische dieet bestaat uit een grote verscheidenheid aan seizoensfruit en -groenten, bonen en erwten, bessen, noten, volkoren brood en crackers, vette vis waaronder haring en makreel, mager vlees en gefermenteerde zuivelproducten skyr, yoghurt en kaas, allemaal goed voor de darm gezondheid.

Wil je zeker weten dat je niks mist van BLOW? Abonneer je dan op de gratis nieuwsbrief